سوریه و ترکیه چه میزان حاضر به امتیازدهی هستند؟
علی‌رغم شکست تابوی مذاکره میان ترکیه و سوریه و در حالی که طرفین در سطح وزرای دفاع و خارجه دور یک میز نشسته‌اند، اما مواضع اخیر رؤسای جمهور دو طرف نشان می‌دهد که به این زودی نباید منتظر توافق نهایی باشیم.
به گزارش راهبرد معاصر؛ بشار اسد روز جمعه در سخنرانی خود در نشست سران عرب در جده به شدت به «تفکر عثمانی‌گری توسعه‌طلبانه با گرایش اخوانی انحرافی» که اشاره واضحی به ترکیه بود حمله کرد و گفت که سوریه توانست در ۱۲ سال گذشته بر توطئه‌های این جریان فکری غلبه کند.
در مقابل نیز رجب طیب اردوغان در مصاحبه با شبکه سی ان ان گفت که ترکیه قرار نیست نظامیان خود را از شمال سوریه خارج کند، بلکه مرحله جدیدی از مبارزه با «تروریسم» آغاز خواهد شد.
اردوغان در پاسخ به این که بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه بر لزوم خروج نیروهای ترکیه تأکید دارد، گفت: «ما ۹۰۰ کیلومتر مرز داریم، در خصوص خروج نیروهایمان از شمال سوریه، چنین اعتقادی ندارم، چرا که تهدید تروریسم همچنان وجود دارد».
نقشه راه امنیتی میان ترکیه و سوریه
در ماههای اخیر و با موفقیت‌آمیز بودن اولیه میانجیگری روسیه، از شدت حملات متقابل رسانه‌های ترکیه و سوریه کاسته شده است. مسکو تاکنون میزبان چندین دور گفت‌و‌گو میان مقامات نظامی و امنیتی ترکیه و سوریه بود و اخیرا نیز در تاریخ دهم ماه می (۲۰ اردیبهشت) وزرای خارجه چهار کشور روسیه، ترکیه، ایران و سوریه در مسکو گرد هم آمدند و توافق شد تا معاونان وزرای خارجه نقشه راهی برای توسعه روابط ترکیه و سوریه در هماهنگی با وزارتخانه‌های دفاع و سازما‌ن‌هاس اطلاعاتی ترسیم کنند.
در این جا دو بعد نظامی و امنیتی در صدر هر نقشه راهی است که می‌تواند مسیر عادی‌سازی روابط دمشق و آنکارا را هموار کند. در میان همه این مسائل باید گوشه چشمی نیز به نتایج دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری داشت، به طوریکه با پیروزی «کمال قلیچدار اوغلو»، تمامی معادلات به هم خواهد ریخت و با شرایط دیگری مواجه خواهیم بود.
موضوع دیگر، پناهنده‌های سوری در ترکیه هستند که تعدادشان به چهار میلیون نفر می‌رسد و یک اهرم فشار سیاسی بر حزب عدالت و توسعه از سوی مخالفان محسوب می‌شود. اردوغان در مصاحبه با سی ان ان گفت که مخالفانش خواستار اخراج ۱۰ میلیون پناهنده هستند، اما او قصد دارد این کار را به تدریج پیش ببرد و در مرحله اول یک میلیون پناهنده سوری را به کشورشان بازخواهد گرداند. او گفت که نهادهای غیر دولتی ترکیه در حال ساخت خانه‌های ارزان قیمت برای پناهندگان در سوریه هستند.
در این میان اما حملات تند و تیز بشار اسد به ترکیه، نشان دهنده عمق اختلافات میان دو طرف است و چه بسا که تلاش‌های روسی برای بهبود عادی‌سازی روابط آنکارا و دمشق برای مدتی با مانع مواجه شود. بشار اسد عقب‌نشینی ترکیه از شمال سوریه و عدم حمایت از گروههای معارض را شرط اساسی برای گام‌های بعدی می‌داند و ترکیه مخالفت خود را با این شرط صراحتا اعلام کرده است.
از سوی دیگر بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، پشت گرمی قابل توجهی برای دمشق جهت پافشاری بر شروط خود در مذاکرات با ترکیه به شمار می‌رود. در بیانیه پایانی نشست سران عرب در جده، صراحتا از ترکیه خواسته شد تا نیروهای خود را از عراق و سوریه خارج کند.
در این راستا «احمد القربی» تحلیلگر سیاسی سوری (در جبهه معارضان) به وبگاه العربی الجدید گفت که سخنان بشار اسد در خصوص خطر «عثمانی‌گری اخوانی» نوعی تلاش از سوی او برای جلب همراهی از سوی برخی کشورهای عربی از جمله امارات و مصر و تونس است.
او البته گفت که ترکیه و سوریه هر دو به یکدیگر نیاز دارند و در نهایت ترکیه به دادن امتیاز به دمشق راضی خواهد شد، یا بخشی از نیروهایش را خارج می‌کند یا دست از حمایت از گروههای معارض بر می‌دارد، اما عادی‌سازی کامل روابط نیاز به زمان بیشتری دارد.
گفتنی است که شمال سوریه در غرب فرات از شمال لاذقیه تا منطقه جرابلس در شمال شرق حلب مناطق تحت نفوذ ترکیه محسوب می‌شود. در شرق فرات نیز دو منطقه «تل ابیض» در شمال رقه و «رأس العین» در شمال الحسکه نیز تحت کنترل ترکیه است.
آخرین وضعیت میدانی سوریه. ابعاد اصلی نقشه
در این میان ترکیه طی سال‌های گذشته دهها مقر دیده‌بانی در خاک سوریه دایر کرده و هزاران نیرو به خصوص در حومه ادلب از سال ۲۰۲۰ که منطقه شاهد عملیات سنگین ارتش سوریه علیه گروهک «هیئه تحریر الشام» (جبهة النصره سابق) بود، مستقر کرده است.
«رشید حورانی» تحلیلگر مرکز پژوهش‌های «جسور» در ترکیه نیز به وبگاه عنب بلدی گفت که گمان نمی‌کند دولت سوریه دست به سرکوب شبه‌نظامیان کُرد زده و با آن‌ها مقابله کند. او کردهای وای.پی.جی را به مثابه اهرمی فشاری در دست دمشق علیه آنکارا توصیف کرد.
«مولود چووش اوغلو» وزیر خارجه ترکیه هفته گذشته به خبرنگاران گفت که امید دارد تا پایان سال جاری میلادی بشار اسد و رجب طیب اردوغان با یکدیگر دیدار کنند، اما مقامات دمشق می‌دانند که اگر در برهه کنونی بر سر خروج نیروهای ترکیه از شمال سوریه مصمم نباشند، مشخص نیست که ترک‌ها تا چه مدت بخواهند در شمال سوریه باقی بمانند.
اینکه ترکیه بتواند کردها را سرکوب کند و به قول خود خطر تروریسم را از مرزهایش از بین ببرد، به نظر یک بهانه است، ترکیه تاکنون سه عملیات گسترده علیه شبه‌نظامیان وای.پی.جی انجام داده است، اما کردها به خصوص با حمایت تسلیحاتی و مالی آمریکا موقعیت خود را تا حدود زیادی حفظ کرده‌اند.
البته شاید در مراحل بعدی ترکیه و آنکارا بخواهند بر سر توافقی همچون توافق «آدنا» یا اجرایی کردن این توافق به تفاهم برسند، اما در دیدارهایی که تاکنون در مسکو صورت گرفته، نامی از توافق آدنا برده نشده است.
طبق این توافق که در ۲۰ اکتبر ۱۹۹۸ و با نظارت ایران و مصر میان ترکیه و سوریه امضاء شد، دو کشور متعهد شدند که از ورود گروههای تروریستی به خاک یکدیگر جلوگیری کنند و ارتش ترکیه نیز اجازه یافت تا برای سرکوب گروههای تروریستی فقط تا عمق پنج کیلومتری وارد خاک سوریه شود و همزمان بتواند تدابیر امنیتی لازم را در صورت تهدید امنیت ملی خود را اتخاذ کند.
اردوغان یک بار در بهمن ۱۳۹۷ گفته بود که مایل است توافق «آدنا» به اجرا گذاشته شود که دمشق نیز در پاسخ گفت که ترکیه این توافق را چندین بار نقض کرده است. البته باید گفت که تفسیرهای وسیعی می‌توان از توافق «آدنا» کرد که مجال بحث آن در این مطلب نمی‌گنجد.
سه سناریوی محتمل
در این راستا «فارس حلبی» پژوهشگر امور سوریه در مؤسسه الشرق‌الاوسط، نوشت که سه سناریو در ارتباط با آینده حضور ترکیه در شمال سوریه سوای اینکه نتیجه انتخابات چه باشد، مطرح است.
سناریو اول: وضعیت تغییری نمی‌کند و وضعیت سابق به همین منوال ادامه می‌یابد و به نظر نمی‌رسد که دولت جدید ترکیه بخواهد دست به تغییر گسترده‌ای در وضعیت میدانی و سیاسی شمال سوریه بزند.
سناریوی دوم: ترکیه دست به عقب‌نشینی جزئی می‌زند و در ادامه یک نهاد سیاسی یکپارچه (به شکل خودمختار) در شمال سوریه برای اداره مناطق تحت نفوذ خود تشکیل می‌دهد.
سناریوی سوم: ترکیه به شکل کامل سیاست خود را در شمال سوریه تغییر داده و به سمت بهبود روابط با دولت سوریه حرکت می‌کند. این سناریو به معنای پایان بحران است و تأثیرات زیادی در حوزه‌های امنیتی، اقتصادی و سرنوشت گروههای مسلح معارض خواهد گذاشت./